#लमच्या
पूर्व विदर्भातील भंडारा, गोंदिया, चंद्रपूर, गडचिरोली हे जिल्हे झाडी पट्टी म्हणून ओळखले जातात. या भागात अतिशय दाट जंगल आहे. याच भागात चंद्रपुरजवळचे ताडोबा -अंधारी, उमरेड - करांडला, भंडाराजवळचे कोका - नागझिरा हे व्याघ्रप्रकल्प प्रसिद्ध आहेत. दाट वनराईला झाडी म्हणतात. आणि हा भाग झाडीपट्टी म्हणून प्रसिद्ध आहे. येथल्या बोलीला झाडीबोली असे म्हणतात.
या जिल्ह्यांना लागूनच असलेल्या मध्यप्रदेश, छत्तीसगड, आंध्रप्रदेश येथल्या भाषेचा प्रभाव स्थानिक मराठीवर पडलेला दिसून येतो. इथल्या भाषेत बरेचसे शब्द हिंदीतून आलेले आहेत. उच्चारसुद्धा हिंदीशी साधर्म्य साधून असतात. च ला च्य, ज ला ज्य, झ ला झ्य सामान्यपणे सगळीकडे उच्चारले जातात. बाहेरून येणा-या मराठी भाषिकाला ऐकताक्षणी हा फरक प्रकर्षाने जाणवतो.
नवख्या मराठी भाषिकास वारंवार ऐकू येणारा एक सर्वसामान्य शब्द आहे...लमच्या !
लमच्या, लमची हे शब्द एवढे रूढ झालेले आहेत की प्रत्येकाच्या बोलण्यात... प्रत्येक वाक्यात येत असतात.
---लमच्यानं अजून पैसे देल्ले न्हाई..
---- लमची ..गाडीबी बेज्या लेट हाये...
--- तुले सांगलो ना बे लमच्या ...उद्या ये म्हून...
--- हत् लमचं....आजई काई काम व्हत न्हाई...
--- आमदाराच्या मांगं मांगं कुत्र्यावानी फिरतेत लमचे...
हा एवढा सार्वकालिक शब्द आला कुठून....?
मी भंडारा जिल्ह्यात नोकरीस लागलो आणि झाडीबोलीच्या अनेक शब्दांनी हैराण झालो. मुंबई, पुणे, खानदेश, कोकण सगळीकडे स्वैर संचारामुळे मला मराठीची सगळी रूपे अवगत झाली होती. पण हे फार विचित्र वाटत होते. हिंदीचा प्रभाव पदोपदी जाणवत होता. प्रचलित शब्दांची मूळ रुपे जाणून घेण्याची जिज्ञासा स्वस्थ बसू देत नव्हती. चिकाटीने मी त्यामागे लागलो.
लमचा/लमची या शब्दाचे मूळ राजेशाहीत दडले आहे. राजाच्या राणीवशात अनेक राण्या असत. त्या व्यतिरिक्त दासी, बटीक यांच्याशी सुद्धा राजाचे संबंध असत. त्यांना राजापासून होणारे अपत्य दासीपुत्र, बटीकपुत्र मानले जात. इतिहासात याचे अनेक दाखले आहेत. त्यांच्या मुलांना ' बटकीचा' म्हणून संभावना केली जाई.
मोगलकाळात दासींना लवंडी / लौंडी म्हटले जाई. दास, गुलाम यांना लौंडा/लवंडा म्हटले जाई. त्यामुळे दासींच्या मुलांमुलींना लवंडीचा / लवंडीची असे संबोधन मिळू लागले. कालांतराने हेच शब्द अपभ्रंश होऊन लमचा / लमची असे वापरले जाऊ लागले.
***** ***** *****
---हत् लमचं....येक घंटा टाईम लागला हे लिवाले....
*** सुरेश इंगोले. ***
पूर्व विदर्भातील भंडारा, गोंदिया, चंद्रपूर, गडचिरोली हे जिल्हे झाडी पट्टी म्हणून ओळखले जातात. या भागात अतिशय दाट जंगल आहे. याच भागात चंद्रपुरजवळचे ताडोबा -अंधारी, उमरेड - करांडला, भंडाराजवळचे कोका - नागझिरा हे व्याघ्रप्रकल्प प्रसिद्ध आहेत. दाट वनराईला झाडी म्हणतात. आणि हा भाग झाडीपट्टी म्हणून प्रसिद्ध आहे. येथल्या बोलीला झाडीबोली असे म्हणतात.
या जिल्ह्यांना लागूनच असलेल्या मध्यप्रदेश, छत्तीसगड, आंध्रप्रदेश येथल्या भाषेचा प्रभाव स्थानिक मराठीवर पडलेला दिसून येतो. इथल्या भाषेत बरेचसे शब्द हिंदीतून आलेले आहेत. उच्चारसुद्धा हिंदीशी साधर्म्य साधून असतात. च ला च्य, ज ला ज्य, झ ला झ्य सामान्यपणे सगळीकडे उच्चारले जातात. बाहेरून येणा-या मराठी भाषिकाला ऐकताक्षणी हा फरक प्रकर्षाने जाणवतो.
नवख्या मराठी भाषिकास वारंवार ऐकू येणारा एक सर्वसामान्य शब्द आहे...लमच्या !
लमच्या, लमची हे शब्द एवढे रूढ झालेले आहेत की प्रत्येकाच्या बोलण्यात... प्रत्येक वाक्यात येत असतात.
---लमच्यानं अजून पैसे देल्ले न्हाई..
---- लमची ..गाडीबी बेज्या लेट हाये...
--- तुले सांगलो ना बे लमच्या ...उद्या ये म्हून...
--- हत् लमचं....आजई काई काम व्हत न्हाई...
--- आमदाराच्या मांगं मांगं कुत्र्यावानी फिरतेत लमचे...
हा एवढा सार्वकालिक शब्द आला कुठून....?
मी भंडारा जिल्ह्यात नोकरीस लागलो आणि झाडीबोलीच्या अनेक शब्दांनी हैराण झालो. मुंबई, पुणे, खानदेश, कोकण सगळीकडे स्वैर संचारामुळे मला मराठीची सगळी रूपे अवगत झाली होती. पण हे फार विचित्र वाटत होते. हिंदीचा प्रभाव पदोपदी जाणवत होता. प्रचलित शब्दांची मूळ रुपे जाणून घेण्याची जिज्ञासा स्वस्थ बसू देत नव्हती. चिकाटीने मी त्यामागे लागलो.
लमचा/लमची या शब्दाचे मूळ राजेशाहीत दडले आहे. राजाच्या राणीवशात अनेक राण्या असत. त्या व्यतिरिक्त दासी, बटीक यांच्याशी सुद्धा राजाचे संबंध असत. त्यांना राजापासून होणारे अपत्य दासीपुत्र, बटीकपुत्र मानले जात. इतिहासात याचे अनेक दाखले आहेत. त्यांच्या मुलांना ' बटकीचा' म्हणून संभावना केली जाई.
मोगलकाळात दासींना लवंडी / लौंडी म्हटले जाई. दास, गुलाम यांना लौंडा/लवंडा म्हटले जाई. त्यामुळे दासींच्या मुलांमुलींना लवंडीचा / लवंडीची असे संबोधन मिळू लागले. कालांतराने हेच शब्द अपभ्रंश होऊन लमचा / लमची असे वापरले जाऊ लागले.
***** ***** *****
---हत् लमचं....येक घंटा टाईम लागला हे लिवाले....
*** सुरेश इंगोले. ***
