★★ अंबू लंके ★★
तिचे नाव तसे अंबिका पण सगळे तिला अंबूच म्हणत. आईवडिलांची एकुलती एक कन्या म्हणून खूप लाडात वाढलेली. तिची प्रत्येक इच्छा पूर्ण होई. पण आईवडिलांचे संस्कार असे की कोणत्याही अवास्तव गोष्टींचा तिने कधी हट्ट केला नाही. अवखळ, बालिश, खोडकर असूनही तेवढीच सालस, समंजस आणि हुशार होती अंबू. सर्वांना हवीहवीशी वाटे ती. दुसऱ्यांना मदत करण्यात ती नेहमी आघाडीवर असे.
खेळताना कोणाला मार लागला, खरचटले तर लगेच अंबूचे उपचार सुरू होत. तिला ब-याच घरगुती औषधांची माहिती होती. तिचे वडील आबासाहेब लंके हे त्या काळातील अमरावतीचे नावाजलेले वैद्य होते. ते रुग्णांची नाडीपरीक्षा करताना अंबू जवळच असायची. प्रश्न विचारून त्यांना भंडावून सोडायची. औषधांची माहिती करून घ्यायची. बँडेज बांधणे, पट्टी बदलणे ही कामे ती उत्स्फूर्तपणे करीत असे. जसजशी ती मोठी होऊ लागली तसतशी तिची या विषयात रुची वाढू लागली.
तो काळ गुलामगिरीचा होता. स्त्रियांना शिक्षण घेणे वर्ज्य होते. धर्मांधतेचा पगडा जनमानसावर घट्ट रोवलेला होता. करणी, भानामती, जादूटोणा, दृष्ट लागणे, बाहेरबाधा यावर लोकांचा दृढ विश्वास होता. आजारातून बरे होण्यासाठी मांत्रिक-तांत्रिकांना पाचारण केले जाई. लोकांच्या या मानसिकतेमुळे अपमृत्युचे प्रमाण खूप वाढले होते.
लोकांना या गर्तेतून बाहेर काढण्यासाठी आबासाहेब सतत प्रयत्नशील असायचे. त्यांची तळमळ आणि तडफड अंबू पाहत असे. ती सुद्धा त्यांच्या प्रयत्नात पुरेपूर हातभार लावत असे.
रुग्णांची सेवा हे अंबूचे मुख्य ध्येय बनले होते. आता तिला परिसरातील सगळे ओळखू लागले होते. एकदा एक बाई अडली तेव्हा अंबूने सुईणीच्या मदतीने तिची सुटका केली होती.
आबासाहेबांना खूप आनंद झाला होता. हळूहळू लोक आबासाहेबांच्या घरी औषधोपचार घेण्यासाठी येऊ लागले. कधीकधी रोग्यांना बघण्यासाठी त्यांच्या घरी जावे लागायचे. तेव्हा त्यांच्यासोबत अंबू नेहमीच असायची. आबासाहेबांच्या उपचारासोबत अंबूची सेवा लोकांच्या मनात घर करू लागली.
शाळेत न जाताही अंबूचे प्राथमिक शिक्षण आबासाहेबांनी घरीच शिक्षक ठेवून पूर्ण केले होते. इंग्रजी विषयाची तोंडओळख झाल्यावर तिला वाचनाची गोडी लागली. तिला फ्लॉरेन्स नाइटिंगेलचे चरित्र वाचून आपण तिच्यासारखे सेवाभावी कार्य करावे असे सतत वाटू लागले. एकोणिसाव्या शतकाचा तो काळ. युरोपमध्ये फ्लॉरेन्स नाइटिंगेलचे कार्य जोमात सुरू होते.
एके दिवशी अंबू आबासाहेबांना म्हणाली, “ आबा, मला फ्लॉरेन्स नाइटिंगेलला भेटायचे आहे.” आबासाहेब चकितच झाले.
“त्यासाठी तुला इटलीला जावे लागेल.” आबासाहेब म्हणाले.
“ मला तिची भेट घ्यायचीच आहे.” अंबू निग्रहाने म्हणाली.
आबासाहेब ऐपतदार होतेच. दोन महिने व्यवसाय बंद ठेवायला त्यांची हरकत नव्हती. एकुलत्या एक कन्येचा हट्ट पुरवणे त्यांना महत्त्वाचे वाटले.
एके दिवशी दोघेही जहाजाने प्रवासाला निघाले. युरोप दर्शन करताना इटलीतील मुक्कामात अखेर फ्लॉरेन्स नाइटिंगेलशी अंबूची भेट झाली. दुभाषाच्या मध्यस्थीने त्या दोघींचा संवाद आबासाहेब कौतुकाने ऐकत होते. फ्लॉरेन्सच्या कार्याने ते भारावले होते. अंबूविषयी त्यांना प्रेमाचे भरते आले.
अमरावतीला परत आल्यावर अंबूचे सेवाकार्य जोमाने सुरू झाले. पंचक्रोशीत तिचे नाव दुमदुमू लागले. आबासाहेबांची फोर्ड गाडी ड्रायव्हरसहित अंबूच्याच दिमतीला राहू लागली. इंग्रज सरकारला तिच्या सेवाकार्याची दखल घ्यावी लागली.
एके दिवशी अंबूच्या नावाचा एक लखोटा आला. अंबूच्या कार्याचा गौरव करण्यासाठी सभा आयोजित करण्यात आली होती. तत्कालीन ब्रिटिश राणी अलेक्झांड्रिना विक्टोरिया जिने नुकताच एम्प्रेस ऑफ इंडिया म्हणून भारताचा कार्यभार सांभाळला होता तिच्या स्वाक्षरीचे मानपत्र कलेक्टर साहेब तिला प्रदान करणार होते.
सभेला भरगच्च जनसमुदाय जमला होता. आबासाहेब व आऊसाहेबांच्या सोबत अंबूने सभागृहात प्रवेश करताच सर्वांनी टाळ्या वाजवून तिचे स्वागत केले..
तिच्या कार्याच्या गौरवपर भाषणात कलेक्टर साहेबांनी एक घोषणा केली की सरकारतर्फे एक गाडी अंबूला बक्षीस देण्यात येत आहे. त्या गाडीवर तिचे नाव लिहिलेले असेल. टाळ्यांच्या कडकडाटात अंबूला मानपत्र व गाडीची चावी प्रदान करण्यात आली.
गाडीवरचे आवरण काढताच सगळे कौतुकाने गाडीकडे पाहू लागले. गाडीवर रेडक्रॉसचे चिन्ह होते. त्याखाली मोठ्या अक्षरात ‘ अंबू लंके ‘ इंग्रजीत लिहिले होते.
“ आबा, येथे तरी अंबिका लिहायला हवे होते ना..” अंबू आबासाहेबांच्या कानात कुजबुजली.
“ अग, सगळे तुला अंबू म्हणूनच ओळखतात ना. ते असू दे. पण गोऱ्या साहेबाने आडनावाचे स्पेलिंग चुकवले. “ आबासाहेबांनी असे म्हणताच अंबूने पाहिले. लंकेचे स्पेलिंग LANKE ऐवजी LANCE असे लिहिले होते. आणि पेंटरच्या अकलेने अंबू व लंके यातले अंतरही मिटवून टाकले होते. ठळक अक्षरात तेथे लिहिले होते……
AMBULANCE
ब्रिटिशांच्या उच्चारामुळे बिचारी अंबू लंके तेव्हापासून अँबुलन्स म्हणून ओळखली जाऊ लागली.
★ © सुरेश इंगोले। ★
